Watervoetafdruk

Het concept watervoetafdruk is bedacht en op de kaart gezet door de Nederlander Arjen Hoekstra.

Daarmee berekent hij hoeveel water er in totaal nodig is om een product (schoenen, vlees, t-shirts, wat dan ook) te maken. Het is een begrip dat met name in Nederland bekend is. Bij bijna alle rapporten die geschreven zijn over de watervoetafdruk is Hoekstra hoofdauteur of co-auteur.

Met zijn overlijden in november 2019 lijkt er een einde te zijn gekomen aan de populariteit van het begrip watervoetafdruk. Hoekstra was de grote promotor gesteund door zijn medewerkers en studenten.

De pijlen van de watervoetafdruklobby zijn vooral gericht op vlees. Voor het produceren van vlees zou heel veel water nodig zijn. Daarbij moet opgemerkt worden dat Arjen Hoekstra vegetariër was. Zelf zei hij dat hij vegetariër geworden was vanwege de ontdekking van de watervoetafdruk.

Regenwater

In de watervoetafdruk wordt niet alleen het water meegeteld dat we uit meren en rivieren halen en uit de grond, maar ook de regen die op de akker valt. Verreweg het grootste deel van de watervoetafdruk bestaat uit regenwater, in de orde van 90%. Daardoor is het de vraag of de watervoetafdruk wel zinvolle informatie biedt.

Planbureau voor de Leefomgeving

Het Planbureau voor de Leefomgeving schrijft in december 2012: “Als men watervoorraden duurzaam wil gebruiken, moet er rekening worden gehouden met de kwetsbaarheid van stroomgebieden en grondwaterlichamen voor overexploitatie en vervuiling. Omdat de watervoetafdruk indicator dit niet doet, is hij niet geschikt voor het stellen van doelen en ontwikkelen van strategieën voor duurzaamheidsbeleid, en evenmin voor benchmarken, certificering of het monitoren van de voortgang die bedrijven, consumenten of landen boeken in het verduurzamen van hun watergebruik. Ook geeft de indicator geen geschikte informatie voor consumenten voor een duurzame keuze bij hun aankopen.”

Standpunt Nederlandse regering

De Nederlandse regering heeft in 2013 verklaard, dat omdat de watervoetafdruk de impact niet meet, het begrip niet geschikt is voor het stellen van doelen en het ontwikkelen van strategieën voor duurzaamheidsbeleid.

Water gaat niet verloren

Er zijn allerlei chemische reacties waarbij water verdwijnt. Bijvoorbeeld het hardingsproces van gips of beton. Er zijn ook chemische reacties waar water geproduceerd wordt. Bijvoorbeeld onze spijsvertering of de verbranding van hout. De hoeveelheden water die zo verdwijnen of weer geproduceerd worden zijn klein ten opzichte van de totale hoeveelheid water op aarde. Daarom slaat het gedicht niet de plank mis, waar het zegt “water gaat niet echt verloren”.

Watercyclus

Het gedicht zegt ook “de watercyclus is een schoolexempel van een kringsysteem”. Dat geldt bijvoorbeeld voor het water dat je thuis gebruikt. Dat water stroomt gewoon weer door het riool naar de afvalwaterzuiveringsinstallatie (awzi). Wel is het een probleem dat we water vervuilen. Het moet dan weer gezuiverd worden. Maar we raken het water niet kwijt. Ook niet als je zonder noodzaak de kraan openzet. Het wegstromende water blijft deel van de watercyclus. In feite betaal jij dan om schoon water naar de awzi te laten stromen.

Iets soortgelijks geldt voor de watervoetafdruk. Neem die van rundvlees: 15.500 liter per kilo vlees. Deze watervoetafdruk bestaat voornamelijk uit regenwater dat op de bieten valt waar de koe van eet en uit regenwater dat op de weide valt waar de koe loopt. Maar dat regenwater gaat niet verloren. Het gaat in de gewassen of in de grond. Of het verdampt en valt ergens anders weer als neerslag.
Ook het water dat de koe drinkt, plast ze weer uit. En het water dat opgeslagen is in het gras of in de bieten komt weer terug nadat de koe dat gegeten heeft en wel in de vorm van urine.

Biobrandstoffen

Als de watervoetafdruk een zinvol begrip zou zijn voor katoen, sperziebonen, avocado’s en natuurlijk voor vergeten groenten, dan zou het begrip ook een van toepassing moeten zijn bij biobrandstoffen zoals biodiesel en bio-ethanol. Want ook biobrandstoffen worden gemaakt van gewassen (zoals palmolie, koolzaad, suikerriet, maïs en graan) die door boeren op akkers geteeld worden. Ook op deze akkers valt regen. Maar om over de watervoetafdruk van biobrandstoffen te spreken is niet heel populair. Overigens heeft Hoekstra daar wel een rapport over heeft geschreven.