Wat zijn vergeten groenten?

Hiermee worden groenten bedoeld die vroeger veel gegeten werden, maar tegenwoordig vrijwel niet meer voorkomen of zelfs onbekend zijn bij de meeste mensen. Het gaat om groenten waarvan de oude rassen vervangen zijn door nieuwe, omdat die minder nadrukkelijk bitter of zuur smaken, makkelijker te telen zijn of een hogere oogstopbrengst hebben. Maar ook om groenten die eenvoudigweg niet meer te koop zijn in de supermarkt en alleen door hobbyboeren worden geteeld.

Sommige vergeten groenten hebben prachtige namen:  aardbeispinazie, oeraugurkje, paarse spekbonen, biefstuktomaat, blije bietjes, blonde pluklof, brave hendrik, rode spruitjes, heilig boontje, wilde peertomaatjes, liefdesappel-paprika, wonderboon, zeekool.

Gradaties van vergetelheid?

Zijn vergeten groenten allemaal evenzeer vergeten? Of kan een vergeten groente meer vergeten zijn dan een andere?

Is vergeten groenten op ons bord wel vergeten?

Als de kok vergeten groenten gaat bereiden, zijn ze dan wel vergeten? De kwintessens van deze vraag is: noemen we A, als er een (essentiële) eigenschap verdwenen is, nog steeds A, of gebruiken we dan een ander woord? Verwant hieraan: noemen we iets dat bezig is B te worden, hoewel er nog een (essentiële) eigenschap toegevoegd dient te worden, al B, of gebruiken we dan een ander woord?

Is het correct te zeggen, dat iemand alle kersen van de kersenvlaai heeft afgesnoept? Of heet het daarmee alleen nog maar vlaaibodem?

Waarom heet een huurovereenkomst die jou ter ondertekening wordt toegestuurd, al overeenkomst, terwijl die nog niet getekend, dus nog niet overeengekomen, is.

Is een hunebed, waarvan in de loop der eeuwen een aantal dekstenen is geroofd, nog steeds een hunebed? Zo niet, hoe moet de VVV van Gasteren hun hunebed dan noemen? En is een ingestort hunebed, waar geen steen meer op een andere steunt, nog steeds een hunebed, bijvoorbeeld dat van Midlaren?

Is een fiets zonder wielen nog steeds een fiets? Deze vraag heeft ook praktische waarde. Zo zou je met twee mensen een fiets gratis in de trein kunnen meenemen. De één neemt de twee losse wielen mee, de ander het frame. Maar stel dat een fiets zonder wielen nog steeds een fiets is, wat is het als je er ook nog het stuur afhaalt? En dan nog de pedalen? Wanneer houdt het ding op een fiets te zijn?

Sinds 1882 bouwt men in Barcelona aan de Basílica de la Sagrada Família. Vanaf welk punt verdient een stapel stenen de naam basilica?

Hoeveel woorden heeft een taal nodig?

Maar er speelt ook dat we niet voor iedere toestand of gradatie een ander woord kunnen of willen hanteren. Een woord heeft daarom verschillende betekenissen. De basiliek in aanbouw mogen we basiliek noemen. Een ingestort hunebed is ook nog een hunebed. En ja, vergeten groente die op ons bord verschijnt, mag nog vergeten groente heten.

Voedselketen

Een voedselketen bestaat uit een aantal niveaus van organismen waarbij exemplaren van de hogere laag exemplaren van de lagere laag als voedsel gebruiken. Een voedselketen begint onderaan altijd met producenten, planten en algen, die door fotosynthese uit zonlicht en anorganische stoffen zelf energierijke moleculen kunnen produceren.

De planten en algen worden gegeten door primaire consumenten. Dat zijn herbivoren (planteneters) zoals rupsen, veldsprinkhanen, zeeleguanen en nijlpaarden en omnivoren (alleseters) zoals kakkerlakken, ratten, varkens en mensen.

Daarboven heb je secundaire en eventueel verdere consumenten, dieren die andere dieren eten. Dat zijn carnivoren (vleeseters) zoals libellen, visarenden, vleermuizen en krokodillen maar ook omnivoren.

Als dit het complete plaatje was, zou de aarde bedekt zijn met kadavers. Gelukkig zijn er nog bacteriën en schimmels (reducenten) die dode organismen omzetten in bruikbare stoffen, waarmee planten en algen weer energie kunnen produceren. De voedselketen blijkt een voedselkringloop te zijn.

Complex systeem

Vaak wordt de voedselketen voorgesteld als een lijn. In werkelijkheid is het een complex systeem met veel vertakkingen. Herbivoren eten ongemerkt kleine dieren die tussen hun voedsel zitten. Tertiaire consumenten eten niet alleen secundaire consumenten, maar ook primaire consumenten en soms ook planten. De zeeslak elysia chlorotica kan fotosynthese toepassen en is dus ook producent. En er zijn vleesetende planten, carnivoren dus. Verder doen reducenten zich niet alleen tegoed aan het hoogste niveau in de keten, maar aan alle dode dieren en planten, dus op elk niveau in de keten. Bovendien peuzelen bacteriën en schimmels ook van levende organismen. Je bent hierbij gewaarschuwd.

De voedselketen uit het gedicht bestaat maar uit twee schakels. De mens (consument) eet de vergeten groenten (producent). Op voorwaarde dat niet ook de kok ze vergeten is.

A posteriori

A posteriori betekent achteraf vastgesteld. (Politici zeggen liever “met de kennis van nu”.) In de kansrekening gebruikt men een a-posteriorikans in tegenstelling tot een a-priorikans. Van een dobbelsteen neemt men vooraf, a priori, aan dat de kans om een 6 te werpen 1/6 is (16,7%). Dat betekent dat men bij 1200 maal gooien verwacht, dat het aantal keren 6 in de buurt ligt van 1/6 x 1200 = 200 ligt. Maar als het aantal keren 6 bijvoorbeeld 387 maal is, dan klopt achteraf gezien de a priori-aanname niet. A posteriori stelt men vast, dat bij deze dobbelsteen de kans op 6 ogen (in de buurt van) 386/1200 ligt. Dat is 32,2%. Blijkbaar is er met deze dobbelsteen geknoeid.

Koolraap

Tot mijn verdriet en verbijstering verschijnt ook koolraap in sommige lijstjes van vergeten groenten. Dat was mijn lievelingsgroente, die mijn moeder zo lekker kon klaarmaken.

Heilige boontjes

In Museum Vaals kan men zakjes met heilige boontjes kopen. Dat is een witte soort bonen, waarbij iedere boon een natuurlijke tekening heeft die op een engel of op een monstrans lijkt.

De boontjes kunnen in mei-juni in een pot gezaaid worden. Er groeien tot vijftien centimeter lange peulen uit.

Museum voor vergeten instrumenten

Tegenwoordig is er ook een museum voor vergeten instrumenten, de Muziekkamer Edam. Daar kun je instrumenten als de hommel, strijkpsalter, draailier, nyckelharpa, Keltische harp, kantele, hakkebord en gubal zien en beluisteren.