Overbodige klanken en letters

Hoewel er al sinds 1902 plannen waren, werd pas na vele jaren discussie in 1954 een spellingswijziging doorgevoerd waarbij “overbodige klanken en letters” werden geschrapt. Een van de wijzigingen was het vervangen van de ‘ph’ door de ‘f’. Dus ‘lucipher’ werd ‘lucifer’.

Ironisch is dat de ph destijds vervangen moest worden, omdat het schrijven van die lettercombinatie te moeilijk voor ons zou zijn. Intussen communiceren we steeds vaker (te pas en te onpas) in het Engels, een taal waarin men de voorbeelden uit de alinea hieronder gewoon nog met ph schrijft.

Voorbeelden van ontfraaide woorden

Bijvoorbeeld in de volgende woorden verdween de ph: alphadeeltje, amphibie, asphalt, atmospheer, diaphragma, diphterie, dolphijn, hermaphrodiet, hydrophoor, hypophyse, lymphe, oliphant, pharmacie, phase, phoetus, phazant, phosphor, photon, physicus, sarcophaag, spieratrophie, telephoon, typhoon.
Gelukkig mocht ‘pH-waarde’ wel z’n ‘ph’ behouden

Uit het oud Grieks

De ph is met name meegekomen met woorden die uit het Grieks stammen. De ph is de Latijnse schrijfwijze van de Griekse letter ϕ (phi). In de uitspraak in het Nederlands is er geen verschil tussen de ph en de f.

pH-waarde

De pH-waarde geeft aan of een (waterige) vloeistof zuur of basisch (niet-zuur) is en loopt op een schaal van 0 tot 14. Als de pH 7 is, dan is de vloeistof neutraal. Dit is het geval met zuiver water. Is de pH lager dan 7, dan is de vloeistof een zuur. Is de pH hoger dan 7, dan is de vloeistof een base ofwel loog.

Water bestaat uit H₂O moleculen. Maar soms neemt een molecule een H⁺ over van een ander. De ene wordt dan een H₃O⁺-ion en de andere een HO^–-ion. Eén liter schoon water bevat 10^-7 mol H₃O⁺-ionen en dus ook 10^-7 mol HO^–-ionen. (‘mol’ is een getal, ongeveer 600 x 10²¹.)

Er kunnen stoffen in het water opgelost worden, die het evenwicht tussen H₃O⁺ en HO^– doen verschuiven.
Stoffen die H⁺ afgeven heten zuren. Door deze extra H⁺ ontstaan er zowel meer H₃O⁺-ionen als minder HO^–ionen. Bier bijvoorbeeld bevat per liter 10^-4 mol H₃O⁺-ionen (dat is 1000 x zo veel als schoon water) en nog maar 10^-10 mol HO^–-ionen (dat is 1000 x zo weinig als schoon water).

Stoffen die juist H⁺ opnemen noemt men basen of logen. Daarbij zijn er juist minder H₃O⁺-ionen en meer HO^–-ionen dan in zuiver water. Huishoudammonia bijvoorbeeld bevat per liter nog maar 10^-12 mol H₃O⁺-ionen (dat is 100.000 x zo weinig als schoon water) en 10^-2 mol HO^—ionen (dat is 100.000 x zo veel als schoon water).

De negatieve logaritme

De concentratie van H₃O⁺-ionen is dus een maat voor hoe zuur (of hoe basisch) een waterige oplossing is. Er wordt een logaritmische schaal genomen. Dus voor water geldt: log(mol H₃O⁺) = log(10^-7) = -7. Voor bier: log(10^-4) = -4. En voor huishoudammonia: log(10^-12) = -12.
Om niet steeds met mintekens te werken, neemt men het tegengestelde van de logaritme, dus de ‘negatieve logaritme’. In plaats van ‘–log’ schrijven we ‘pH’, (De H in pH is ontleend aan de H⁺.)

Huidneutraal

Onze huid heeft een pH-waarde van 5,5. Veel cosmetische producten hebben daarom een zuurgraad van 5,5. Op de verpakkingen staan veelal aanprijzingen als ‘pH-huidneutraal’ of zelfs ‘pH-neutraal’. Daarmee wordt bedoeld dat het voor de huid neutraal aanvoelt. Het is dus niet het begrip neutraal van pH=7 zoals dat bij schoon water geldt.

Een vraag aan de lezer, omdat ik er zelf niet uitkom:
Zeep gebruik je altijd met water. Dan moet de zuurgraad afnemen, dat wil zeggen dat de pH-waarde moet stijgen en richting de 7 gaat. Wat betekent dan de op de verpakking vermelde pH-waarde van 5,5?